آ-ا
آرنگ : کوهه نومی ایسه ایشکورات مین.
ارغش(ارگاش):دیباره نومی ایسه،باستونی شاهون گیلون .
اسفان
اسوار، اسفار
اشاکید:دیباره نوم، باستانی شاهون جی.
اشتاد:دیباره نوم
افرا:جنگلی دارون جی.
افراشته : امه گیلک سُرا شاعیر نوم.
آلندا : دیباره نوم ، باستانی شاهون جی.
امینا ، امین
انوز : دیباره نوم ، گیلون فرمونروایان جی.
اوجا: دارون جی. پاسوخ
اوخان: پژواک
ایجگره: فریاد
ایلشام: دیباره نوم ، سردارون نوم جی.
ب
بازان: دیباره نوم،سردارون نوم.
باو: دیباره نوم، باوندیون سلسله هی نومه هیته ببوکه.
باوند: دیباره نوم، باستانی شاهون جی.
بکران: مرداویج سردارون جی بو. بنجاسپ: سرادرون جی.
بُندار: سردارون نوم جی. یکته گیلکی شاعیر نومم بو.
بویه:آل بویه بونیانگوزار پیر.
پ
پادوسبان:دیباره نوم، پادوسبانون سلسله هی نوم جی هیتن.
پاموج:راه پیما،همپا
پشنگ: دیباره نوم، پادوسبانون سلسله جی.
پلیام، پلیم: گیا نومی ایسه که رشت اطراف شوند گونن.
پوردیل: پور دیل و یارش ادم
پورگیل: دیباره نوم:سرادارون جی.
ت
تالجین : دیباره نوم، سردارون جی.
تام : فارسی مین بنه آرام،ساکت.
تجاسب : فرمانروایون جی،سلسله ی تجاسبی هی نومه بیته ببوکه
تکیدار:دیباره نوم، سردارون جی.
توکا : پرنده نومی ایسه کاکلی سرتکون جی. تیدا : دیباره نوم ، سردارون جی.
تیرمزن : دیباره نوم.
ج
جستان : دیباره نوم ، جستانیون سلسله نومه هی نوم جی بیتن.
جیمرو: سورخه رو، بله رو. جیم فارسی مین جرقه و آتش اخگر منا دنه.
جیگلی: فریاد – ژگره ، ژگله : امه گویش بیه پیش مین جیغ منا دنه.
جوانگول: جوانی که گولخ مونه.
چ
چارخو: پرندگونی گونن که نیزار ورجه زیندگی کُنن.
چیران : جیگا نومی ایسه.
چیکا : پرنده نومی ایسه.
خ
خجیران : فارسی خوب ها بنه.گرچی بیه پیش مین گونن خورومXurom هژیر Haghir هیژران
خورزاد: دیباره نوم.پادوسبانی شاهون نوم جی.
خورکیا : دیباره نوم ، شاهون کیایی نوم جی بو.
خورگام :جیگا نومی ایسه.
خوندش : پژواک ، دخان ؛ خواه خوندن ریشه جی ببی.
خیلو : دیباره نوم.
د
دابو : دیباره نوم، دابوان یا دابویه سلسله هی نوم جی بیتن.
دابویه : دیباره نوم، گاوباره پسر باستان شاهون گیلون جی.
داتا: جی باستانی شاهون.کوروش شاه زماتین.
داره :داسی ایسه برنج وابیین واسی.
دامون:جنگل
دردان: دیباره نوم.
درفک: یکته جی پیله ترین گیلون کوهون.
دفراز: تکیه گاه.
دکیه: دیباره نوم
دلفک : [وگرد بوکونید هو درفکه.]
دوباج : دیباره نوم، گیلون فرمانروایون نوم جی.
ر
رشاموج: دیباره نوم ، سردارون جی.
روخون : هو رودخانه.
روزمان : دیباره نوم ، سردارون جی.
ز
زربین: کوهی سرو گونن.
زرمان: دیباره نوم ، سردارون جی.
زرهوا
زریزاد
زمانا ، زمان: گرچی در اصل گیلکی مین گونن زمات یا زِمِت
زهار=ژهار=ژیهار:فریاد
زیار: دیباره نوم .
ژ
ژگره : [وگبد:جیگره ، ایجگره]
ژیهار : [وگبد: زهار]
ژیویر : فریاد
س
سالوک : دیباره نوم ، جی فرمانروایون.
سرخاب
سلیم:جی پرندگون
سوخرا : دیباره نوم.
سورخانی : بیه نومی ایسه گیلون و مازندرون مرز مین.
سوریل: دیباره نوم ؛ جی سردارون.
سیالک: پرسیاوشان، گیاهی ایسه دارویی.
سیاه گیل : دیباره نوم.
سیلاک: توند وارون. زیاده وارش گونن.
ش
شاه میران:دیباره نوم
شراگیم:دیباره نوم
شرفشاه: خوداشناس کس و گیلکی شعرگوتن کس،سده هشتم هیجری مین.
شرمزن:دیباره نوم
شروین:دیباره نوم
شیراسفار: دیباره نوم،سردارون جی. شیر اسوار
شیردیل: شجاع ، پر دل؛ با دل شیر
شیر زیل : دیبراه نوم،سده ی چاروم هیجری.
شیرج دیباره نوم ، سیلسله ی کاکوان جی.
شیرود: روخونه نومی ایسه تونکابن مین. جیگه نوم.
شیرویه: دیباره نوم
ف
فاراب:جیگه نوم، یکته جی عمارلو تکه وؤن.
فرخان: دیباره نوم
فرشوازگر: دیباره نوم، گیل پور گیلان شاه پسنوم.
فولوغ: یکته گول آتش
فیروزان: دیباره نوم، گیلون فرمانروایون.
ق
قارن: کارن، غارن، گیلون باستونی شاهون.
قاینا: قانع
قهران: غهران، دیباره نوم.
ک:
کادوس: دیباره نوم، گیلون باستونی لکون.
کارکیا: دیباره نوم، کیاییون پسنومون جی(کی بنه پیله کس، فرمونروا)
کارن: هو قارن.
کاسک: دیباره نوم.
کاکو : دیباره نوم، سلسله کاکوان جی بیته ببوکه.کوهی نومی هم سیاکل اطراف ایسه.(کاکو گیلکی مین بنه دایی ، عمو- کاکوی،کاکویه)
کاکوان
کاکوشاه: دیباره نوم
کاکوی:دیباره نوم
کاکی: دیباره نوم، سردارون جی، ماکان پیر
کالنجار: دیباره نوم، غریب شا معروف نوم ایسه.
ای عکسونه آرمون بیته بو و او خواس بِنی ولی چون هی فرده فرده بزه ، مه گیر برده 
هینه واسی مونم لج بودم ایشونه می نومه مین بنم
یکته جی گیلون قدیمی آیینون که گیله مردی کشتی امره توشکه خونه. چره که ای لافندبازی دیباره مین گیله مردی کوشتی امره یکته بو ینی گیله مردی نمایشی حرکات بو که گیله مردی کوشتی گیرون انجام دان.
گیله مردی کوشتی یکته جی باستونی کوشتیون ایسه که دسته کم وگردنه به 3500 سال پیش.ای کوشتی مین کی سبک خیلی خیلی خاصی ایسه جه کوشتی چره که شانه موشت و لگد جی ایستفاده گودن. لگد فقط شانه جیرتنه زیه یِن و اونم توُودن حریف واسی. موشتم خواه به نحوی ایستفاده گودن که کمانه وار ببی ینی موشت زیین بوکس و کونگ فو و و شرقی رزمون موسون نیه و نشانه وینی سر موشت زیین.
گیله مردی کوشتی هم چنانچه بوتم دسته کم وگردنه 3500 سال قبل و البته ای رزم کیانیون و حضرت زرتوشت امره توشکه خونه. داستان ای قرار جی بو که بعد ای که کیانیون زرتشتی وه بون خواسن دیگر گودونم(قبایل) به خوشونه دین در بارن و ورن یا هو گیلون قبایل مقاومت بودن و زرتشتی نبون چره که طبق ای داستان گیلانیون خوشونو یکته آیینی رزم امره آموزش دان و هینه واسی جنگاوری مین سرامد بون و هینه واسی حضرت زرتشت کیانیون دسترو دنه که گیلانیون موسون خوشونه ارتیش آمزش بدان. شاید او رزمی که ای داستان مین بوما هی گیله مردی رزم بو که البته بعدیم نیه چره که حضرت زرتوشت زمات ای بازه زمانی مین بو: 3700- 8500 سال پیش که ای زمان ، ای احتمال قوی تره کونه.
پیشاشو مجموعه دو بیتی وون ایسه که اونه مین لفظی و معنوی صنایعون و دیگر آرایوون ایستفاده کونن.
1
نده قوت ، ترا هرگز، پله درس / شکسته کی جه تی کله بره ترس
تره من چی بگم چندر چتینه / واورسه موقه، بشتاوی کی،وانورس
2
امه ناجه هنه کی غم نداریم / اگه بامو جه را اونا فـُداریم
بدا بایه که بش،ناسه کســانا / اُ یارانا که گید اما براریــم
3
هوتو تی سر سوارا به به رویا / به رنگه سو ایه بی رنگه دونیا
اگه تی ناجه آتش ، زم بگیــره / تـره راما به خاک و بـاد و دریـا
4
جه تالش چی بگم؟ مریانه آواز / کرا گفتاندره خیلی داره راز
خدا نقاشیه ، اُ جافه کاسه / که داره گُمگُمه مین زندره ساز
5
هزار آویی اخان ایه جی جنگل: / که ای گیجابو سروانوُسته تنبل
بگردســته زمین خُرشیــده دور! / زمستــانه کشه تو زندری ول؟
قطب الدین محمد بن شیخ بن علی بن عبدالوهاب بن پیله فقیه اشکوری دیلمی لاهیجی، پیله فقیهون و عالمونِ گیلون جی بوو.او سال 1152(یا 1162) گیلکی مین به دونیا بومه و پس نومونی شیخ الاسلام و بهالدین موسون دَشت.شریف میرداماد شاگیرد بو و شیخ بهایی امره هم زمات بو.یال 1240(1247) گیلکی مین بمرده.قطب الدین شاه عباس و شاه صفی و شاه عباس دوم و شاه سلیمان امره هم زمات بو.اینه نیاشون اشکور شی بون و اینه پیله نیا «پیله فقیه» بشناخته نوم بو.قطب الدین خودش لاجون شی بو و میدان* برزن مین به دونیا بومه و زیندگونی گود. بعد ای که اینه پیلاقه و پیر و اینه پیله برا ، منطخه مین شرعی و قضایی کارونِ خو عهده بیته.
قطب الدین بنویشتون ایشونن:
1- ثمره الفواد 2-تفسیر شریف لاهیجی 3-خیرالرجال 4- ترجمه و شرح صحیفه ی سجادیه 5-فانوس خیال 6- کتاب ادعیه 7- لطایف الحساب 8- رساله ای در نجوم و پزشکی 9-اعمال القلب 10- حاشیه ثمره الفواد 11- رسائل 12- شرح ادبیات 13- شرح بیت« هر که بالا تر رود ابله بود» 14-نصائص لقمان 15- شرح آداب البحث
گرچی خودش اوطوری که بوته 600 اینه خُرُوم بنویشتوون لاجون تشبیتی(آتش سوزی) - سال 1200 گیلکی یا 1210 - که خواجه نصیر طوسی و علامه حلی شون دس خط بو از بین بوشو.
* میدان یکته جی هفت اصلی برزنون لاجون مین بو و ایسه که هی هسام(الونم) هی نومِ وجود دنه گرچی اینه برزن چهارپادشاه نوم امره شناسنن.
← لاجون اصلی برزنون ایشونن: میدان(چهارپادشاه) ، گابنه ، پردسر ، آمیرشهید ، اردوبازار، خُمَیرکلایه ، شعربافان
آیررونیک وُ̌وت:
نــدَه هرگـــز تــرا اونــقـــد اجــازه / کـه غــره بُــن ترا ارزان ببــازه
فقد وختی جه جُز،تی دس عصایه/بدین جیرا که واپوشسته وازه
بیان تلفیقی صنایع:
سه شنبه شب مرا نیبه فراموش/کلوشه خنده یا ، زم ، داندره گوش
کرا سنبل گِه، من هف سینه شینم/ بنفشه باده بو ، هر سو ترا نوش
دوبیتی های مردّف:
مرا می چومه سو ، پوختاندره خب/ لبه زرخی کرا، سختاندره خب
الن چن وخته کی می لاله ناجه / زبانه سر مرا دختاندره خب
***
رفق ، یاره ولی پیدا کدن شا؟ / اُنا اسان نوشتن یا خادن شا؟
درا آلوده دس مکاره دونیا/جدل بیخود کُدن با سر چُدن شا؟
زوان:گیلکی
گویش:بیه پیش
«نمه هیچ»
بمای بشوی چی بهارن بمی نظر نمه هیچ
بهار̌ تاتیّ عطرن می کُوکَه ور نمه هیچ
فوچورده وکالَه رنگَد می مـِ̌وِه دار همتا
ای لاجو بستُون̌ جی اُو می باغ ̌ چَرنَمه هیچ
می خونه چش پره عاشق ، بهار ̌ حاج حاجی بو
دوسته غربت̌ بارا بشوی سفر نمه هیچ
تراغ تُریغِ ̌ صدا جی دیپیچه تا ایزه خاک
می دیل ̌ چوشما صفا دِه ، سوار اگر نمه هیچ
بهار̌ تفتا نوخورده می سیخ دَوَسته صدا
زبون̌ خال̌ سَه بولبول صداغ̌ پر نمه هیچ
زمونه درسا پیشا داَن وا استُخُون پوچاکان
چتو ادم قوبیلا به ، کلاس ̌ سر نمه هیچ
محمد رضا خیر خواه حسن کیاده
زوان:گیکی
گویش:بیه پس
1
اگرچی خیلی رایه شوندرم من
اَ رایه بی انتـهایِ شـوندرم مـن
دبســتم بارو کـــوچـا را دکفتــم
فارَسِن با خدایــهِ شونــدرم من
2
من وتو اصل کاری ایم ولش کن
پیــله دشه قنـاری ایم ولش کن
بدا دنیــا ببــه هر روز زمســـتان
امه سبزیم بهاری ایم ولش کن
فرخ آلیانی
آمار مطالب
آمار کاربران
آمار بازديد