این چیست .......در زمان قدیم استفاده میشده
این دستگاه فرچند طبقه مخصوص گیلانی ها
وسیله ای که با آن دوغ درست میکنند . به زبان گیلکی نییه
اتو ذغالی قدیمی
نوعی پرچین که به زبان گیلکی لوله پرده توضیح :در زمان گذشته گیلانیان از این لوله پرده به عنوان حصار خانه ها استفاده میکردن
از گیل و دیلم در شاهنامه و کتب حماسی و در ادبیات فارسی سخن فراوان رفته است. که ما در اینجا به چندی از آنها اشاره کرده و چند نکته تاریخی از آنها مینویسم که هدف از این نکته یابی ها یافتن چند نکته در ابزار ها و جامه های سپاهیان گیل و دیلمی است.
فردوسی بزرگ- شاهنامه:
همان گیل مردم چو شیر یله
ابا طوق زرین و مشکین کلـه
ز گیل و ز دیلم بیامــد ســـپاه
همی گرد لشگر برآمد به ماه
همــــــه مرزبان زریــن کمــــر
بلوچی و گیلی به زرین سپـر
سیاووش سپر خواست گیلی چـهار
دو جوشــــــن دگـــــر زآهـــــن آبــدار
بفرمـــــود روزبـــــــانــــان در
برفتند و با تیغ و گیلی سپر
سپر های گیلی به پیش اندرون
همی ازجگرشان بجوشید خون
سپاهی برآمد ز هر کشوری
ز گیلان و از دیلمان لشـگری
ازو هر بشیزه چو گیلی سپر
نه آهــن نه آتـــش بر او کارگر
اسدی طوسی:
سپر در سپر گیل مشکین کله
خروشـــان همه چون هژبر یله
چو شب شد گیل شد در گلیم سیاه
ورا زرد گیـــــلــی سپــر گشــــت ماه
همه برگشان پهن و زرنگارگون
ز گیلی سپــرها به پهنا فــزون
نظامی:
پس آنگه پای بر گیلی بیفشرد
ز راه گیلکان لشــــگر به در برد
چو رهوار گیلیم ازین پل گذشت
به گیلان ندارم سر بازگشــــــت
عَسجُدی:
چو دیلمان زره پوش شاه و تُرکانَش
به تیر و زوبین بر پیل ساخته خنگال
درست گویی شیران آهنین چرمنـد
همی جانند از پنجه آهنــین چنـگال
خاقانی:
خیل بنفشه رسید با کلـــه دیلــــمی
سوسن کان دید کرد آلت زوبین عیان
فخر الدین اسعد گرگانی:
ز قزویــن در زمین دیلمــــان شد
درفـــــش نام او بر آسمــان شد
زمین دیلمان جایی است محکم
بدو در لشگری از گیــل و دیلــم
بتازی شب از ایشـان ناوک انداز
زنـنـــــــد از دور مـــردم را به آواز
نکاتی که به آن میرسیم به جز جنگاوری گیل و دیلم از قرار زیراند:
1- سپر گیلی، سپر دیلمی - سپر زرین ، سپر زرد-سپر چهارگوش، سپر بزرگ و پهن، سپر زرنگار
2- مشکین کله ، کله دیلمی
3- زره های پولادین
4- طوق زرین
به ادامه ی نوشته بروید
شعرهای محلی گیلکی
گیلکی یکی از لهجه های شیرین وباستانی ایران یکی از شعب زبان پهلوی است که ساکنین بخشی از حاشیه دریای خزراز قدیم الایام بدان تکلم می نموداند.گویش مذبور به حد کفایت غنی و پایدار است که به جز واژه هایی که با مفاهیم امروزی را برساندنقصی در ان مشهود نیست.درشرق و غرب منطقه گیلان که حد فاصله شان سفید رود است تفاوتهایی در گویش مزبور به چشم می خوردتا جایی که ساکنان دو طرف سفید رود مقاصدشان رابه تنهایی درک می کنند.
در این حوزه جغرافیایی که اکنون گیلان نام دارد گذشته از لهجه شیرین گیلکی لهجه هاوزبان های دیگر نیز چون طالشی،گالشی وغیره تکلم میشود.شعر گیلکی یکی از اصیل ترین ولطیف ترین شعرهای فارسی است.اهنگ وریتم آن بسیار سلیس وروان ومغزدار وپرمعنی است وآهنگهای آنها اغلب اصیل ودلنشین وباصفا است.چند نمونه زیر گویای این حقایق است:
دوبیتی های محلی
پاچه دختر بامم تی بردنه ر
زروزیور بیهم تی گردنه ر
ایم شب بامم تی پهلو نشستنه ر
تی ماره سگ بوبو می گیفتنه ر
هوا گرمه می دلبردر بیجاره
خوره افتاب این دیل بیقراره
بوشو ابر بگو بارش بواره
که می یار طاقت گرمی نداره
ستاره اسمون دنباله داره
همه تقصیر اینه زن مار داره
خو دخترا بره محله داره
خودش سیره مرا گرسنه داره
بیا لاکو گل شادی بکاریم
بیشیم از کوه وصحراو دواریم
تو می عیش و امیدی من تی عاشق
بتا تا از چومانوارش بواریم
تی چشمون هم چونرگس نازدانه
تی نیگاه فتنه دانه رازدانه
توگونی ساغرچشمون مستت
شراب خالص شیرازدانه
مرا گو ،موتی امرا قاربوگودم
من آخرنودونم چیکاربوکودم
هینه دونم تی واستی من تی پره
چهارسال بی مواجب کاربوگودم
نه قاصد نه خبر بوماخدایا
نه می یارازسفربوماخدایا
بوبوم تنها وتنهاباغم ودرد
می دیل باغم بسربوما خدایا
تی دیل سنگ می دیل چون آردنرمه
تی جان سردمی جان چوشعله گرمه
تی دیل چون سنگ وآهن سفت وسخته
می پوست چون کرگدن یکپارچه چرمه
بهاربومامی دیل شیدا نوبوسته
می دیل ازغصه وغم وا نوبوسته
بقربان رخ زیبای اون شم
که مانندگلی پیدانوبوسته
تی رودخترچه گلبرگه بهاره
تی لب گلگون ترازخون اناره
تی قدسروه تی ابرو کمونه
تی چوم میخواره مانستن خماره
بوشویی لاکو جون تنها بوبوستم
تی واستی مجنون صحرابوبوستم
تی چومان رنگ دریای خزربو
تی خاطر عاشق دریا بوبوستم
شب مهتابی وچمخاله خوبه
شراب کهنه هفت ساله خوبه
لیلکی داربُن مست وغزل خوان
همه دیمون مثال لاله خونه
ببینم ماهی بیشیم دریا به دریا
ببینم آهوبشیم صحرابه صحرا
ببینم جفت کبوتربال بگردن
چراگیریم میان آسمون ها
بهاربوما می دیله غم بیگیفته
می دیما زردی عالم بیگیفته
خوبه امشوبشم درباغ وصحرا
گل برگانه سرشبنم بیگیفته
نانم می دیل چره غم داره امشو
هوامثل می چوم نه دارا امشو
خدایا می نگارو ده فارسان
که می آغوش اوناکم داره امشو
"ترانه های جوانی"
چه دست به دام جوانیه
بهارزندگانیه
نشاط جاویدانه
بسوختمه بساختمه
می هسته ای بباختم
تی امره ازکوغم بگم
ایتادوتانی می غم
تادست زنی مراکفم
چه بسکه غم بخوردمه
همش ستم بخوردمه
که ره بگم تمامه بم
نبوسته پخته خامه بوم
بدام بسته رامه بوم
زبان گفتنا نارم
که شرح می غمه بدم
کتاب زندگی می شین
حکایت غمه هاچین
می خنده،خنده ای ندین
تنورآتش می دیل
که شعله سرکش می دیل
کیه که مهربان به به
می همره هم زبان به به
بسرمی سایبان به به
کلیداَ،زمانه جا
اَ،دشت بی کرانه جا
دلا،بدل کویه راَیَه
وفا نیافته رسوایه
چه دست غصه بی پایه
تَرا هاچین فدا نکن
فدای اَوفا نکن
وفا بعهد بده مرا
بیادداد بَده مرا
زمانه یادبده مرا
که هرکِه بینوا تره
محبت آشناترِه
جام وفا
آلوده اگردیل بگناه تره قربان
نشکن می دلا جام وفای تره قربان
خون خانه مستان صفای تره قربان
آئینه بی رنگ وریای تره قربان
دل اشکیننادیده گنای تره قربان
نشکن می دلا،جام وفای تره قربان
چنقدرتی واسی دیده،میانگاه وانخفتن
تاوقت خروس خوان شب مهتابی نخفتن
مژگان مَره،مروارید اشکانه سفتن
رسوای داره رازدلامردم گفتن
اَ،کارانکن خبط وخطای تره قربان
نشکن می دلا،جام وفای تره قربان
رنجیرتی موتا که ایسه طوق می گردن
آسان زتی دست جان بسلامت نشا بردن
من زنده بامیدتوام تادم مردن
دشمن توبدا،چاه بکنه غم نوا خوردن
چاه کن همیشه درته چاهِ ترهِ قربان
نشکن می دلا جام وفای تره قربان
می جان بی تِی،کوره حسرت نوابشتن
یا مثل کبوتربه می خانه نوا نشتن
یا که نشینی وانَکنی فکر ورشتن
ازدست خودتقدیرنتانه هیچکه جه ویشتن
هرجا بشی هن،آب وهوایِ ترهِ قربان
نشکن می دلا،جام وفای تره قربان
غم خوارمنی،غم خوری،آنهم غم دیگر
می حال توبهتر دانی ای خوشکله دلبر
جز خُبی وخُوش قولی نانی هیچ چیز بهتر
آن چیز که به دانی خوشبختی دختر
پاک دامنی وشرم حیایَ تره قربان
نشکن می دلا،جام وفای تره قربان
دوران جوانی امِه شین عین بهاره
آهوی بیابان مانه پا بفراره
تا چُم بزه ای،دنی که پیری بیاره
دایم بخدا غصه مره مونس یاره
یاری چه خویاره جدای تره قربان
نشکن می دلا جام وفای تره قربان
یعنی عاشق این غذا ها هستم
مواد لازم :
۱/۲ فنجان مغز گردوی چرخ کرده
۱/۲ فنجان جعفری ساییده ویا ریز ساطوری شده
۱ کیلو گوشت کبابی
۱ فنجان پیاز رنده شده
۱ فنجان آب انار ترش
نمک و فلفل به مقدار کافی
طرز تهیه :
گوشت را به قطعات کبابی خرد کنید.سپس در ظرف گودی بقیه مواد ذکر شده در بالا را با هم مخلوط کنید. گوشت را برای یک شبانه روز در این مخلوط بخوابانید. سپس به سیخ کشیده و کباب کنید.
ای من گشنم شد
ای چه لذتی داره سر این سفره
یه کم سلیقه از خودتون در وکنید
تی ناز مره بکوشت
طرز تهیه ترش تره:
مواد لازم: مغز گردوی سائیده شده 350 g سبزی : تره جعفری گشنیز نعناع (یک دسته کوچک) خالواش وچوچاق (اگه نداشتید می تونید بجای اونا یه مقدار کم پونه خشک شده اضافه کنید) جمعا 1 kg گوشت چرخ کرده 500 g پیاز متوسط 1 بته رب انار ترش یا اب انار یا اب غوره به حدی که خورش ترش شود نمک وفلفل به اندازه لازم
مغز گردو را مثل گردوی خورش فسنجان می ساییم تا نرم شود سبزیها را شسته و می گذاریم تا ابش برود و بعدا ساطوری ریز خرد مکنیم و 3 قاشق از سبزی را برداشته و بقیه رو سرخ میکنیم . مغز گردو رو مثل فسنجون با رب انار یا اب انار بار می زاریم تا پخته بشه وقتی به روغن افتاد سبزی سرخ کرده رو اضافه میکنیم و بعد پیاز رو روی گوشت رنده کرده زرد چوبه و نمک میزنیم و 3قاشق سبزی رو اضافه می کنیم و خوب ورز مدیم . بعد از مخلوط گوشت کوفته هائی کوچکتر از گردو درست میکنیم و وقتی خورش با سبزی کمی جا افتاد ودر حالت جوش کوفته ها رو اضافه می کنیم و ترشی رو اضافه کرده (شمالی ها ترش می خورن می تونید بر حسب ذائقه ترش کنید) نمک وفلفل می زنیم شعله رو کم می کنیم و می زاریم خورش جا بیفته .
انار بیچ رو گیلانی ها با کته و ماهی شور یا ماهی دودی و ترب سفید میل می کنند .
شیمی جان قوربان
نوش جان
این اطلاعیه برای نویسندگان سایت است ، نویسندگان سایت حتما بخوانند.
گیلان دوران قبل تارِئخ مِئن (گیلون دِیبارِˇه زَمَتِ مِئن)
سنگ دوره
تا قبل باستان شناسان کاووشان علمی گیلان خاک مئن ، دانستن گیلان تاریخ جا محدودا بوستی به نیویشتان یونانن ، ایرانن و عربان . که او نیویشتان مئن پیشینیه ا سرزمین محدودا بوستی به دوهیزار تا دو هیزارو پونصد سال پیش . اما ا صد سال مئن ، ایران باستان شناسان و هتویی خارجی باستانشناسان گیلان موختلف جیگانه واکاوی بوگودده و کلی آثار با ارزش و شیگفت انگیز جی گیلان ساکنان اولیه پیدا گودده. ا آثار به عونوان ایته مدرک قوی و موعتبر و موستند ، پیشینیه تارئخیه ا سرزمینا خیلی دورتر جی او چیزی که فکر گودیدی نیشان دهه . جی همیه اشان که بوگذریم ا اسناد نیشان دهه که گیلان خیلی قبل تر جی ورود آریایین دارای ایته تمدن و فرهنگی درخشان بو.
تارئخ دانان ، دوران قبل تاریخا بر اساس انسان فعالیتان چاگودن ازارا واسی ، به دو تا دوریه عصر سنگ و عصر فلز تقسیما کونیدی.
باستان شناسان اگر چی درباریه زندگیه آدمان گیلان سرزمین مئن قبل تاریخ شکی نداریدی ولی درباریه اون که اوشان چطوری وارد ا سرزمین ببوستیدی ، و اوشان نحویه زندگی چطوری بو جای سئوالان و پورسشان زیادی نهه.
باستان شناسان خوشان کاووشانه مئن به آثار کمی جی سنگ دوره بر بخوردیدی ویشتر لوازم پیدا ببوسته گیلان سرزمین مئن مربوط به ، به فلز دوران ( ویشتر از آهن دوران) . با همیه ا اوضاع و احوال بر اثر آثار و چیزهایی که وجود داره جا پای حضور اینسان گیلان مئنا شا جی سنگ دوران دونبالا گودن.
باستان شناسان اعتقاد داریدی عصر سنگ مئن ، دریای کاسپین نواحی جنوبی مئن ، حیوانانی چون : گاب ، گوسفند ، بز ،خوک ، آهو ، غزال ، خر وحشی ، شاق شاقی و صدف شکار بستدی بعدنان جی 1000 سال قبل علاوه بر ا حیوانان ماهیان و پرندان هم به غذای اینسان ایضافا بوستده.
جی بین باستان شناسان ایرانی - ژاپونی کشفیان شا به کشفی که دو تا محوطه مئن مربوط به 10 تا 16 هیزار سال قبل میلاد ناحیه آمارلو مئن (روستای خل وشت و اسکابن) یاد گودن.
فلز دوره
با گوذشت هیزاران سال جی سکونت ایسان سرزمین گیلان مئن ، کم کم مردمان ا ناحیه وارد عصر فلز ببوستده . آثار و شواهد زیادی از انسانهای دوران عصر فلز گیلان مئن پیدا ببوسته . ا آثار بیشتر موتعلق به آهین دوره ایسئده . ایتفاقا هه دوریه که نیشان دهه گیلانن قبل ورود آریاین به ایران فلات ، دارای فرهنگ و تمدن بالایی بون .
باستانشناسان خوشانه کاووشانه دورون ، گیلان مناطق موختلف مئن مثل : تالش ، رودبار و دیلمان مئن چیزان فراوانی مانند سفالی ظرفان انواع ظرفان سنگی و مفرغی انواع و اقسام سلاحان مانند کارد ، خنجر ، گرز و پیکان و کلی وسایل خانه و حتی سوزن کشف بوگودده. که بعضیشان ماله 2000 سال قبل میلاد ایسئده.
گیلان باستان دوران مئن
مادان دوران
هیزاریه دوم قبل میلاد ،قومان و قبیلانی که نواحی جنوبیه دریای کاسپین مئن زندگی گودیدی ، با موهاجرت و تهاجم آریایی قومان مواجه ببوستده ا قومان که ایران فلات نواحیه شومالی مئن زندگی گودیدی به خاطر تغییر گودن آب و هوا و زیادا بون سرما ، و زیادا بوستن جمعیت و پیدا گودن چراگان تازه ، به طرف اطراف دریای کاسپین سرازیرا بوستده موهاجرت آریائیان به طرف گیلان و مازندران جی اوایل هیزاریه دوم قبل میلاد ، جی راه ورارود (ماوراالنهر)و قفقاز صورت بیگیته .ا موهاجرتان که با تهاجم همراه بو باعث تحولات و تغییراتی در زندگیه مردوم ا منطقه ببوسته. قاطی بستن نژادان و روی کار امون پادشاهان و حاکمان آریایی نژاد از موهمترین پیامدان ا موهاجرت بو. ایته از موضوعات موهمی که باید به اون دقت گودن ان بو که قومانی که ساحل جنوبیه دریای کاسپین مئن زندگی گودیدی خوشانه استقلاله حفظا گودده و از اطاعت فرمان آریایی نژادان سر باز زئید. ماد قومان نخستین گروه آریایی بود که بتانستده باختر ایران مئن حکومت تشکیل بدد(701-550 پ.م) جی ا تارئخ به بعد آسیا و اونه مناطق موختلف حتی گیلان تارئخ سر گوذشت تازه ای پیدا گود . بر اساس بینیویشتان تاریخ نویسان(گزنفون ، دیودور سیسیلی و کتزیاس) مادان و قومان ساکن گیلان مئن همیشه دشمنی و جنگ بو و مادان هیچ وقت نتانستده ا قومانه زیر فرمان خودشان ببرد مادان هیچ وقت موفق نبوستده گیلان سرزمینا به خوشان قلمرو ایضافا کوند. کتاب تاریخ ایران کمبریج مئن بینیویشته نها : او بخش جی ماد سرزمین که دریای کاسپین حاشیه مئن نها ایته ناحیه قوی و موتمایز جی ایران خاکا تشکیل دهه که به ایستقلال سیاسی گرایش دیشتیدی. در زماته آرته یس ایته از مادان پادشاهان جنگ سختی بین مادان و کادوسی در گیره. مادان ا جنگ مئن شکست خورده و اوشان سرزمین تازماتی که به دست کوروش دکفه همیشه مورد تاخت و تاز کادوسیان قرار گیفتی. جی موهمترین موارد ماد دوران گیلان مئن موهاجرت قومان سکایی بو به گیلان.
هخامنشیان دوران
جی ا دوران منابع تاریخی مئن ویشتر درباریه گیلان قومان صحبت به میان بومو. ایته جی دلایل موهمه ا کار ان بو که گیلان ساکنان در به قودرت رسیدن و تشکیل هخامنشیان شاهنشاهی دست دیشتیدی و این که قومان آمارد و کادوس ا دوران گیلان سرزمین مئن قودرت زیادی بهم بزه بون.اولین حضور ساکنان گیلان هخامنشیان تارئخ سیاسی مئن ، واگرده به زمات براندازی ماد دولت.زماتی که کوروش جی طرف ماد دولت برای مذاگره بوشوبو گیلان مئن جز طرف اوشان تحریک ببو ماد دولتا سرنگونه کونه.
تاریخ نویسان باور داریدی که کوروش جی کادوس سرزمین نقشیه حمله به هگمتانه کشه و با یاری کادوس و آمارد قوم که از دوشمنان ماد بون به اویه حمله کونه. بعد از نابودی ماد کادوسان و آماردان هتویی موتحد کوروش مانیدی.
گيلان در زمان های دور شامل وسعتي از كنار اردبيل و خلخال در مغرب تا كلاردشت در مشرق بود كه خاك آن از سوي شمال به دريا و از جنوب به شهر قزوين مي رسيد و اين وسعت گاه گاه به سبب عوامل سياسی و يا اجتماعی كم و يا زياد مي شد .
در قرن های اوليه ي پيش از ميلاد ، اين خطه مسكن اقوام مختلف از جمله كادوسی ها و كاس ها بود. طبق نوشته اوستا ، آريايی ها در مسير مهاجرت خود ، به تعبيري (( ورن )) و ((مازن)) يعني گيلان و مازندران را نيز به متصرفات خود اضافه نمودند و با ادغام نژادي با مردم اين سرزمين ، موجب پيدايش تيره هاي مختلفي از جمله گيل و ديلم دركناره هاي دريای خزر نشد كه گيل ها دركنار دريا و ديلم ها دركوهستان زندگي مي كردند .
هيچيك از ساكنان منطقه ، نه كاس ها ، نه آريايي ها ، نه كادوسي ها و نه آماردها كه درعمارلو و حاشيه ي سفيدرود زندگي مي كردند و جنگجوترين طايفه غير آريايي بودند ، هرگز به اطاعت سلسله ي پادشاهان پيش يا بعد از ميلاد در نيامدند ، به طوري كه درهيچكدام از كتيبه های رسمي پادشاهان ايران ، شرحي كه دليل تابعيت آنان باشد ، ديده نمي شود . طبق نوشته ي نولاكه ، نه كادوسيان از هخامنشيان اطاعت مي نمودند و نه در دوره هاي بعد مردم ناآرام ديلم كه در سواحل غربي جنوب درياي خزر مي زيستند خود را مطيع ساسانيان نمودند.
گيل ها دراوايل سده ششم پيش از ميلاد نيز به استقلال زندگي مي كردند . آنها طبق تقاضاي كوروش هنگام محاصره ي بابل ... (ادامه مطلب)
.
.
طرزتهیه نان محلی که به نام خلوه نان معروف است را برای شما توضیح میدهم . (خلوه به زبان ما هست و همان سبزی شنبلیله می باشد که دانه های شنبلیله بعد از سابیده شدن جهت خوشمزه و خوش بو کردن این نان استفاده می شود )
برای پختن این نان احتیاجی به تنور نیست و همین طور که در عکس هم مشاهده می کنید از دو تا بلوک و هیزم جهت آتش و وسیله ای که از خاک رس درست شده است و با نام طوه می شناسیم، استفاده می شود ( لازم به ذکر است که از اجاق گاز و پیکنیک هم برای تنورش می توان استفاده کرد و طوه یا توه همان تابه هست که به زبان ما به این صورت گفته میشود )
مواد لازم برای این نان :
- کدو - آرد گندم - آرد برنج - شکر - آب
طرز تهیه نان :
کدو حلوایی را بعد از پوست کندن با شکر می پزیم . بعد از این کار کدوی پخته شده را خوب له می کنیم و همچین کمی آب و آرد گندم به اندازه دو پیمانه و آرد برنج به اندازه یک پیمانه و پودر خلوه به آن اضافه می کنیم و خوب هم می زنیم تا در هم رفته و جا بیفتد . خمیر به دست آمده را ورز می دهیم مانند تمام خمیرهایی که برای نانها و کیکها استفاده می شود . آنگاه خمیری با رنگ زرد که بخاطر کدو می باشد به دست می آید .
خمیر را به چانه های کوچک در آورده و با دست به صورت دایره ای در می آوریم و آنگاه با وردنه آن را خوب گرد و نازک می کنیم . اندازه این نان به قطر حدود ۲۰ سانتیمتر می باشد . (وردنه وسیله ای چوبی که مخصوص نازک کردن خمیر نان با اندازه های متفاوت است که قبلا جهت نانواییها هم استفاده می شد ولی در حال حاضر به خاطر پیشرفت دستگا هها دیگر استفاده نمی شود . )
همزمان با آماده کردن خمیر تا نان فردی دیگر هم در کنار تنور به آماده کردن آتش و گرم کردن طوه مشغول می باشد . نان را بر روی طوه گذاشته و بعد از چند دقیقه آن را برای اینکه طرف دیگرش هم پخته شود بر می گردانیم در مرحله آخر آن را روبروی آتش مستقیم نگه می داریم . با این عمل نان به صورت بادکنکی از داخل باد می شود و کمی هم برشته تر .
خلوه نان شیرین هست و هیچ احتیاجی به هم خوری با مواد غذایی دیگر ندارد .
من اگر بدانم که یکی از همسایه ها در منزل در حال پختن این نان هست حتما برای گرفتنش به خانه شان می روم .
چون بسیار خوشمزه است و نمی شود از آن گذشت .
یکی از زیباییهای روستای من دیدن حیوانات اهلی و غیر اهلی در همه خانه ها ست
این عکسها را خودم گرفتم و امیدوارم خوشتان بیاید
عکسی که مشاهده می کنید مربوط به وسیله ایست که الان جای خود را به سبزی خردکن،آسیاب و . . . داده است .
در زمانهای نه چندان دور مادران ما سبزی را اول با چاقو خورد کرده سپس آن را در نمکار ریخته و با سنگی که میبینید میسابیدند . کاری که با مچ دست صورت می پذیرفت و بسیار دشوار بود .
سبزی و گردو و . . . به این وسیله خرد (سابیده ) و برای فسنجان و دلال و . . . استفاده میشد .
اما امروزه کمتر کسی از این وسیله استفاده می کند و نمکار بیشتر برای خالی دشکنه استفاده می شود .
روش : خالی ( گوجه سبز ) را در نمکار میریزیم با سنگ آنها را شکسته و نمک و دلال میزنیم .
اندازه قوی فریادکش 150 سانتیمتر است؛ منقار سیاه با قاعده زرد لیمویی ، این پرنده را از قوی گنگ متمایز می سازد که منقاری نارنجی با قاعده برآمده و سیاه دارد . همچنین با گرد راست و صدای شیپور مانند نیز مشخص می شود. شبیه قوی کوچک است و فرق آن با قوی کوچک عبارت است از اندازه خیلی بزرگتر ، سر دراز که از نیم رخ تخت بنظر می آید ، زردی بیشتر قاعده منقار که شکل مثلث و راس آن به سمت جلو می باشد ، و صدای مخصوص . معمولا در سواحل دریا ، ماندآبهای ساحلی ، دریاچه‌ها و رودخانه‌های بزرگ به سر می برد. قوی فریاد کش از جمله پرندگانی است که زمستان ها در سواحل دریای خزر ، نسبتا فراوان است (مهاجر زمستانی) و نیز بصورت سرگردان در فارس و سیستان دیده شده است . با توجه به شکار بی رویه این پرنده، ضروری است که بطور جدی از برنامه ای برای حفاظت آن در نظر گرفته شود، متاسفانه برنامه خاصی در حال حاضر برای حفاظت قوی فریادکش وجود ندارد.
پرنده نابالغ قهوه ای کمرنگ مایل به خاکستری و روی هم رفته ، خاکستری رنگ‌تر از نابالغ قوی گنگ است . منقار صورتی کمرنگ با نوک تیره دارد.
رفتار و پرواز این پرنده ، شبیه قوی گنگ است با این تفاوت که راحتر راه می رود ، شاهپرهای ثانوی بال را بلند نمی کند و هنگام پرواز بالهایش صدای خاصی ندارد . معمولا به صورت گله های پرسرو صدا دیده می شوند پرواز دسته جمعی آنها بصورت خطوط مورب و نامنظم و یا به شکل " ^ " است.
صدای قوی فریادکش شبیه قوی کوچک است، اما قوی تر و کشیده تر و آهنگین به صورت "ها-ها-ها، Ha-Ha-Ha" یا "کو-کو-کو، co-co-co" و معمولا سه سیلابی است.
من که گشنم شد شما چی؟؟؟؟
این که میدونین چیه؟
بهش میگن گمج ، خیلی غذاهای خوشمزه شمالی که منو شما دوست داریمو توش درست میکنن و خوشمزه تر میشه مثل: فسنجون ، باقلاقاتق ، ترشی تره ،آلومسما ، خوتکا فسنجون، کولی قرابی ,مرغ ترش و….. اگه شما هم غذای دیگه ای میشناسین که این تو درست میشه میتونین بنویسین.
عکس فوق دیگ سفالینیه که توش غذا های مثل فسنجان، باقلاقاتق، ترشی تره، آلومسما، خوتکا فسنجون، کولی قرابی, مرغ ترش و دیگر غذاهای محلی گیلانی طبخ میشه و اسمش گمجه (گَ مَ ج)
راستی این گمج که انقدر پر استفاده و مفیده چرا ما شمالیا اسمشو رو آدمای خنگ و دستو پا چلفتی میذاریم؟
تسک وتنایی تِ به، زاری و شیون بونی
بهتره تا تی درده ، فلان کسَیْ بدونی
تا تی دیمان می موسون ،سُرخا نوبویْ نبیشته
درازلافنداکون ، تی گاوه سرنوشته
عجب کلنگی بزه ، زمانه می زمینه
وقتی ندانی(نداری)هیچکس،تی احواله نگینه
هرچی ببی خوش آواز ، هَندِه هو کولکافیسی
شانس نداشتی آخر، غوصّه میان بپیسّی
هیچکسه انتظار ، ندار تی دسه بَیْری
خودت تِ بَکّی ویریس،تا بوتونی پرَیْری
بال و پره بازَکون،ویریس بشو آسمان
اَنقده او جور بگرد ، ببو آلوغِ زمان
برگردان:
تک وتنها برای خودت شیون وزاری کنی
بهتراست از اینکه درد ترا هرکسی بداند
تاگونه های تو مثل گونه های من سرخ و کباب نشده
طناب گاو سرنوشت خودت را بلند کن(توضیح:درگیلان پس از درو شالی گاوها را میان مزارع ،جهت چرا می بندند وبه خاطر اینکه گاو از مساحت بیشتری(آزادی عمل) برای چرا برخوردار شود،طناب بسیار بلندی برای اینکار در نظر می گیرند.)
زمانه عجب کلنگی به زمین من زده است!
وقتی ندار و فقیر باشی ، هیچکس احوالی از تو نمی پرسد
هر قدر خوش آواز باشی بازهم همان چرخریسکی(توضیح:موضوع بسیاردردناکی که خود درسالهای کودکی شاهد بودم و هیچوقت از ذهنم پاک نمی شود مربوط به همین پرنده است.چرخریسک پرنده ایست بسیار زیبا وخوش آواز که علیرغم زیبایی و آواز خوش از بدنامی برخوردار بوده تا آنجا که در کودکی مشاهده کردم که بعضی از افراد مبادرت به آتش زدن این پرنده زیبا نمودند)
شانس نداشتی و میان غم و غصه پوسیدی
از هیچکس انتظار نداشته باش که دستگیر تو باشد
خودت آنقدربیُفت و بلند شو ،تا بتوانی پرواز کنی
بال و پرت را باز کن و به آسمان برو
آنقدر آن بالا بگرد تا عقاب زمانه شوی
(تسک و تنایی=تک وتنها) (دیمان:دیم=گونه)(لافند=طناب)(کولکافیس=چرخریسک)(بپیسی+پوسیدی) (بَکّی=بیفت)(ویریس=بلندشو)(جُر=بالا)(آلوغ=عقاب)(هَندِه=باز هم)
يته دريا غم و غصه شو و روزان مي همرايه
مي ديل بشکسته لوتکايه موسون غرق اي دريايه
زنه خو کلّه مئن مِ لج کونه اينگار يته زاکه
يتيمونه موسون خو مار جه خانه خو بابايه
گونم اي ديل چيسه تي درد و تي رنج و پريشاني
گونه آخر نبي عاشق بدوني ديل چي رسوايه
گونم که بي خيالَ بو بيه اي باغَ جه بيرون
گونه آخر نشانه بِئن اي دازَ جه چپر پايه
مي ديل گول تي دس پرپر بوره کاري بکون ديلبر
تره جان تي مار اَندِيْ بکون فکر مي فردايه
بوتم تي عشقَ جه بيرون بشوم اما بدِم منِّم
تي نيلوفر بپيچه مي سر و مي دست و مي پايه
ندو نم چي بونم کورا بشوم مي درد چاره چه
دونم تا مي نفس جير جور شَنه اي دردْ برپايه
برگردان:
يک دريا غم وغصه شب و روز با من است
دلم مثل قايق چوبي شکسته غرق اين درياست
(دلم)به سروکله خود مي زند وبرايم لجبازي ميکند انگار بچه است
مثل يتيمان از مادر خود بابايش را مي خواهد
مي گويم اي دل درد و رنج و پريشانيت از چيست؟
ميگويد آخر عاشق نشدي تا بداني دل چقدر رسواست
مي گويم که بي خيال شو و ازباغ عاشقي بيرون بيا
ميگويد آخر با داس بي خيالي نمي شود ديوار چوبي اين باغ را بريد
گل دل من ، با دستهاي تو دارد پرپر ميشود . کاري کن دلبر من.
تو را به جان مادرت فکر فردايم را بکن
باخود گفتم که از عشق تو بيرون شوم اما ديدم نمي توانم
نيلو فر عشق تو به سر و دست و پاي من پيچيده است
نمي دانم چه کنم ؟ کجا بروم ؟ چاره درد من چيست؟
مي دانم که تا نفسم پايين و بالا مي رود(نفس مي کشم )، اين درد برپاست.
نام علمی : Fulica Atra نام انگلیسی: Common Coot برای به دست آوردن غذا دائما شیرجه زده و گاهی بیش از نیم دقیقه در زیر آب می ماند. بررسی عادت غذایی چنگر نشان داد که این گونه همه چیز خوار است و عمدتا از گیاهان آبزی(54درصد) , نرمتنان و سنگریزه (46در صد) تغذیه می کند. نسبت طول روده به طول کل بدن6/3 محاسبه شده که بیانگررژیم غذایی گیاه خواری می باشد. در زمستان به طور گروهی و همراه اردک ها در مناطق تالابی و حاشیه ی نیزارها شنا می کند. به دشواری پرواز کرده و پیش از آن مدتی روی آب می دود و هنگام فرود آمدن بر آب، ناگهانی به سطح آب برخورد کرده؛ سر و صدای بسیاری ایجاد می کند. صدای این پرنده معمولا شبیه «که وک،» و درحالت ویژه، ناگهانی و شدید، شبیه «پی ت س» شنیده می شود. این پرنده در مناطق نیزاری با آب باز، باتلاق ها، دریاچه ها و گاهی حاشیه ی رودخانه های وسیع به سر برده و درون نیزارهای انبوه آشیانه می سازد. در ایران بومی و فراوان است و زمستان ها، به تعداد فراوان، در تالاب های شمال و جنوب دیده می شود. تالابهای انزلی , گمیشان و فریدونکنار از لحاظ اوضاع بوم شناختی مناسب برای این پرنده به ترتیب در اولویت اول تا سوم قرار دارند. جمعیت این پرنده نسبتا فراوان است، اما کنترل شکار و برداشت آن اهمیت بسزایی دارد. در دهه اخیر تعداد جمعیت مهاجر زمستان گذران این گونه و میزان زیتوده آن در تالابهای سواحل جنوب دریای کاسپین رو به کاهش بوده است و تعداد جمعیت جوجه آور آن در این مناطق بسیار اندک است.
این پرنده، 37 سانتیمتر طول دارد و به واسطه ی رنگ سیاه دودی و منقار و سپر سفیدش به سهولت از سایر پرندگان تمیز داده می شود. پاها سبز زیتونی و چشم ها قرمز است. از چنگر نوک سرخ بزرگتر و پرجثه تر و فاقد سفیدی زیر دم و خط سفید پهلوهاست. پاها کاملا نیم پره و انگشتانش نسبتا بزرگ است. پرنده ی نابالغ به رنگ قهوه ای دودی با زیر گلو و سینه ی خاکی کمرنگ دیده می شود.
یکته جی قدیمی آهنگون ایسه که خیلی خیلی سختی امره ای آهنگ گیر بردم
حتما جیراکش بوکنید ارزش دنه.
ترانه ی گیلکی ماری ماری(مادر مادر)-Marey,Marey :
آوازه خون: جواد شجاعی فرد
شعرگوته کس: شیون فومنی
گیلکی زبان است یا گویش و یا لهجه؟
متاسفانه در همگی کتب درسی دوره های دبیرستان و دانشگاهی از گیلکی به عنوان یک گویش از زبان فارسی یاد میکنند. در حالی که شاید معنا و تعریفی درستی از گویش و زبان و لهجه ارائه نمیدهند و این مورد برای همه جای سوال است. آیا واقعا طبق تعاریف غلط ارائه شده گیلکی یک گویش است؟؟؟
- در پاسخ میگوییم نه!!
چرا که گویش جدا از زبان نیست در حالی که در زبان فارسی و گیلکی جدایی ها و تفاوت های زیادی میبینیم. شاید وقتی یک گیلک، گیلکی حرف میزند یک غیر گیلک بسیاری از حرف هایش را میفهمد ولی این دلیل بر گویش بودن گیلکی نیست. اگر بخواهیم از دید زبانشناسی بررسی کنیم فارسی کنونی که بیشتر آن را پارسی نو می دانند که از پارسی دری مشتق شده است. ولی ما همان پارسی دری را ملاک قرار میدهیم. از دید زبانشناسی زبان گیلکی و فارسی هر دو از زبان رایج زمان کهن تر خود اشتقاق شده اند که بسیاری هردو را به زبان پهلوی بر میگردانند گرچه این مورد هم جای تردید است زیرا در زبان گیلکی واژه ها ، افعال و قواعدی هنوز پا برجاست که به پارسی باستان بر می گردد ، همچون:
برای آگاهی یافتن از دوره های زبان پارسی اینجا را مطالعه کنید.
- فعل بوگوتن «گیلکی» = گَووبَتا Gaubata«پارسی باستان» = گفتن«فارسی دری» که با جا به جایی (گو) و (بو) در فعل گیلکی به فعل پارسی باستان آن میرسیم : گوبوتَ : گَووبَتا
می بینیم که فعل گیلکی گفتن به پارسی باستان چقدر نزدیک است.در حالی که این فعل در پهلوی گوفتن بوده و محال است که گیلکی از الک و صافی پهلوی رد شده باشد ولی آثار پارسی باستان(زبان قبلی و کهن تر) را در خود حفظ کرده باشد.
-«ایندا» به معنی اینجا که در پارسی باستان «ایدا» و در پهلوی «اَوَر» می گویند. واژه ی ایور و اَور نیز در گیلکی به همین معنی به کار میرود. بنابراین گستردگی و دیرینگی بیشتری نسبت به پهلوی دارد. چنانچه در همین مورد حمداله مستوفی قزوینی گفته:« در گشتاسفی که بخشی ست در مجاورت دریای خزر و نزدیک سالیان ، زبانشان به پهلوی به جیلانی (گیلانی) در باز بسته است.» با این گفتار مستوفی پهلوی را وابسته به گیلکی می‌داند.
اما در مثال های دیگر باز میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- «اوندا» در معنی آنجا که در پارسی باستان «اَوَدا» به کار می رفت و در پهلوی «اُد ، اُذ».
به همین شیوه فارسی نو و گیلکی را در مقابل هم قرار می دهیم:
- «دیز» که در پارسی باستان «دیدا» و در فارسی دژ گویند.
-واژه «دار» در معنی درخت که در پهلوی «دالوگ، دار» و در پارسی باستان و اوستایی به ترتیب «دارو» به کسر واو می گفتند. در فارسی درخت ولی در فارسی نیز در ترکیب دارودرخت به کار میرود (نه به تنهایی) و یا در فارسی قدیم دار نیز به کار می رفت که در گیلکی هنوز به جا مانده.
- گُو : گاو در زبان گیلکی که معادل آن در پارسی باستان «گئو» است.
- یا واژه ای مانند چَکُش که وقتی یک گیلک میگوید «چکوش»، دیگران(غیرگیلک ها) از روی نداستن میخندند و مسخره میکنند اما نمی دانند که در پارسی باستان و اوستایی نیز «چکوش» گفته میشده و درست تر آن همین است ،
- یا واژه ی هنر که در پارسی باستان و پهلوی وگیلکی «هونر» گفته میشود.
- نمت که در فارسی نمد و در پارسی باستان «نَمِتَه» است.
و هزاران واژه ی دیگر که شکل قدیمی تر وکهن تر آن در گیلکی به جا مانده است. چگونه ممکن است که گیلکی گویش و زیر مجموعه و شاخه ای از فارسی باشد ولی کهن تر و قدیمی تر از آن.
آیا ممکن باشد که فرزند از پدر خویش کهنسال تر باشد؟ اگر گیلکی گویشی از فارسی باشد بنا بر این محال و غیر ممکن است که ساخت های کهن تر زبان را در خود حفظ کرده باشد در حالی که آن ساخت ها و واژه ها در خود فارسی دگرگون یا حذف شده باشند.
به مثال های دیگری نیز میپردازیم:
- hata , herê «گیلـ»: اینجا ............hadha«استـ»:اینجا
vâsh«گیلکی»و«اوستایی»: علف
azem«تالشی»و«اوستایی»: من
vaj«تالشی»و«گیلکی»:کلمه،واژه............vatch«سنسـکریت»
shi«گیلکی»وez«تالشی»:مالِ او.............us«اوستایی: از هم خانواده ها و هم دوره های زبان پارسی باستان»
kinne«تالشی»و ، زِنَیzenay«گیلکی»:دختر..............ghene«اوستایی»:یک زن
kija , kaussi , kor «گیلکی»:دختر...........kissorim«سنسـکریت:زبان مشترک هندوآریایی ها»
nirzh ; nerzh«گیلکی»: قیمت.............arzh«سنسـکریت»
hasa«گیلکی»: الان، اکنون...............adhas«اوستایی»و«پهلوی»
das«گیلکی»:داس..............das«اوستایی»
ahme , hanim«گیلکی»: ما میاییم.................ahmaim«اوستایی»
purd , potd«گیلکی»: پل....................pareta«اوستایی»
beyn , bein«گیلکی»: ببین...............vaena«اوستایی»وvaina«پارسی باستان»وwen«پهلوی»
puΘer«گیلکی»: پسر...............puΘra«اوستایی»وpuca«پارسی باستان»و puhr«پهلوی»
بنا بر این با توجه به تشابهات گیلکی با زبان ها کهن تر از فارسی دری چگونه می توان گیلکی را گویشی از فاری خواند در حالی که بسیاری از این واژه ها در فارسی یافت نمیشود. ولی اگر ما پارسی باستان و وجود ملموس آن در زبان گیلکی را هم نادیده بگیریم و هردو زبان را به پارسی پهلوی برگردانیمباز هم نمی توان گیلکی را گویشی از زبان فارسی دانست چرا که در آن صورت هم گیلکی و هم فارسی گویشی از پارسی پهلوی شمرده می شوند و با توجه به فراموشی و نبود زبان مادر(پهلوی) هر دو در جایگاه خود یک زبان جدا از هم شمرده میشوند و علت برخی تشابهات و همانندی ها در هم ریشه بودن دو زبان است. که البته شباهت گیلکی به پهلوی از فارسی به پهلوی بیشتر است هم در قواعد و هم در واژه ها. برای مثال به یک جمله کوتاه اکتفاه میکنیم:
فارسی دری: کجا هستی
پارسی میانه(پهلوی): کو ایستی « ku isti»
گیلکی: کو ایسی« ko isay»
در ادامه نیز به برخی اثبات های دیگر و تفاوت در صرف افعال و دستور زبان گیلکی و فارسی می پردازیم
.
.
.
تعاریف برای لهجه و گویش :
لهجه: لهجه همانی است که مثلا من گیلک که زمانی که میخواهم به فارسی یا هر زبان دیگری حرف بزنم بعضی از کلمات یا خلاصه ما بین حرف زدن برخی تلفظ ها و آواها را نزدیک به زبان خودم حرف بزنم.یعنی لهجه هیچ چیز جدایی از زبان نیست بلکه نوعی از بیان زبان است.مثل لهجه ترکی ، کردی ،مازنی ،گیلکی ... . تمامی این گروه زمانی که فارسی حرف می زنند به خاطر خاطر تفاوت زبان هاشان بعضی عبارات را به سبک و تلفظ زبان خودشان میگویند. همچون تلفظ حرف ق میان ترک زبان ها.
بنا بر این : لهجه شیوه ی بیان گفتاری و آوایی یک زبان است نه بیش نه کم.
اما گویش: گویش زیر مجموعه ای یک زبان محسوب میشود.با این تفاوت که در بعضی از واژه ها ،در شیوه ی ادای کلمات و گفتار واژگان با زبان اصلی تفاوت دارد. مثل اصفهانی: اینجو اصفهونست.=این جا اصفهان است.
یا تهرانی اینجا میدون آزادیه.اینجا میدان ازادی است. گرچه تمامی این ها را میتوان لهجه نیز قلم داد کرد اما باید دانست که لهجه چیز افزون از خود ندارد و فقط در آوای و سبک ادای تلفظ واژگان متفاوت است ولی در گویش سبک ادای الفاظ به همان صورت است و نمیتوان در قیاس با زبان قرار داد چرا که لهجه قسم کوچکتری است که وابسته به زبان و گویش است. یعنی یک اصفهانی وقتی فارسی بدون گویش حرف بزند بسته به گویش خود دارای لهجه است
بنا براین بهجه در قیاس با چند زبان یا گویش مطرح میشود.
ولی درباره ی گیلکی لغاتی مستقل از زبان فارسی می بینیم که هیچ سنخیتی با آن ندارد:
به مورچه ، پیتار pitar گفته می شود.دقت کنید هیچ وجه اشتراکی ندارد.یا به زنبور : سیفتال
موش : گرزه سنجاقک :تله ی talay
در بسیاری موارد ریشه واژه ها یکی است مثل جوراب:جوراف، دیوار:دیفار ، ایران:ایرونIron
بنابراین با توجه به تعریف ارائه شده در فوق که در گویش واژگان مستقل از زبانی نیز دیده می شود ، در گیلکی نیز واژگان جدا و متفاوت وجود دارد ، لهجه بودن آن رد میشود:
پس گیلکی لهجه نیست و حداقل چیزی که میتواند باشد گویش است.
اما در اثبات زبان بودن گیلکی:
زبان: هر زبانی برای خودش واژه های مستقل ، دستور زبان مستقل و افعال مستقل دارد و ...
واژه های مستقل را که با برخی اشاره کردیم. اما از افعال مجزا از فارسی :
شوونsho'on:رفتن
چاگودنchagudan:ساختن ،درست کردن
هی ین hiyen:خریدن
دفرکسنdafarkesan:به یک باره ترسیدن
وستنVastan:به مزاج آدم اومدن،میل داشتن به یک غذا وخوردنی، ویار کردن
[و بازم توی مطلب قبلیم داخل جدول گفته بودم........]
همه ی این افعال گیلکی است و کاملا مستقل.اما تمامی این نکات به کنار در گیلکی صرف افعال از فارسی بیشتر است و معادل آن وجود ندارد:
مثلا بوشو دنم boshoo danam ییک از آن هاست که اگر بخواهیم به فارسی ترجمه کنیم میشود رفته دارم.یا فعل شئو نابوم که میشود رفته می بودم . آیا چنین صرف فعلی در فارسی وجود دارد؟
ولی در دیگر دستورات:
برای مثال در قواعد مضاف مضاف اله یا موصوف و موصوف الیه ، جانشینی م- م الیه و مص- مص الیه برعکس زبان فارسی و و بر پایه ی قواعد دستوری زبان های قدیمی تر است:
جوراب قرمز : به گیلکی:سورخه جوراف
سوسمار بزرگ در گیلکی میشه پیله چوچار. چوچار یعنی سوسمار - پیله یعنی بزرگ
یا در ساخت اسم مرکب یا صفت:
رضا سوت زن:شیپ زنی رضا
رضا پا دراز: دیراز لنگ رضا
نیزه ی نوک کج : (ول:کج) توک (خلا:نیزه)
و.............
یا برای منفی کردن افعال
دادن=هدن .......................میدهد: نـمیدهد======هدنه:هـنـدنه
گرفتن= بیتن:هیتن.............میگیرد:نـمیگیرد======گینه:هـنـگینه
خریدن=هی یِن..................خرید :نـخرید =======بیه:هیـنـته
در منفی کردن افعال مشتق «ن» نفی پشت فعل اصلی می آید نه پیشوند فعلی.( گرچه فارسی نیز ازین قاعده مسثتنی نیست، اما با مقایسه افعال میتوان به تفاوت های زبانی فارسی و گیلکی پی برد)
اثبات های دیگر برای استقلال زبان گیلکی از فارسی:
اما در باره حفظ آواهای کهن در زبان گیلکی:
زبان در گذر زمان دچار تغییر و دگرگونی هایی اجتناب ناپذیر میشود. از تغییر در صداها و واج ها تا دگرگونی واژگان و تلفظشان.
در زبان های باستانی ایرانی ، بسیاری از واژگان که دارای واج های ( هـ ، ج ، و ، ذ ، پ و... ) بودند در فارسی به ترتیب به (ا-خ) و (ز) و (د) و (ف) شدند. اما این تغییرات در گیلکی کمتر دیده میشود و ساخت کهن و باستانی آن بیشتر از فارسی حفظ شده است. از جمله مثال های زیر:
-هوشک که در زبان گیلکی و پهلوی به معنی خشک است. و یا هیست که در دو زبان مذکور به معنی خیس ، می بینیم که چگونه فارسی دچار تغییرات (دگرگونی ه به خ) شده اما زبان گیلکی از این تغییرات مصون مانده است.
- تیج که در زبان گیلکی و پهلوی معنای تیز می دهد. در فارسی (ج به ز) تغییر کرده است. یا پسوند «زار» در زبان فارسی که معادل آن در گیلکی «جار» است. بیجار : برنجزار ، لولیجار : نیزار، گالیجار: لیغزار.
یا فعل امر بدوز ( از دوختن) در گیلکی بدوج می شود.
یا «اژدها» در زبان فارسی که شکل کهن تر آن در زبان گیلکی به صورت «اجدیها» باقی مانده است.
-شکل قدیم واژگان باد ، برف ، برگ ، برّه ، باز که در فارسی تمامی واج های (ب)تغییر یافته از واح(و) اند و در زبان گیلکی هنوز پابرجاست: واد ، ورف ، ولگ ، وره ، واز.
- «پ» که در بسیاری لغات فارسی به «ف» تغییر یافته در زبان گیلکی شکل قدیم آن بیشتر به کار می رود. سپی: سفید.
ایسپند: اسفند و ... .
- ذاما که در زبان فارسی ،داماد گویند که از پهلوی آن اطمینان ندارم. ولی واژه ی گومبذ در زبان گیلکی موجود است که پهلوی آن گنبذ و فارسی آن گنبد است.
و بسیاری از مثال های دیگر...
اثبات دیگر بر دیرینگی گیلکی نسبت به فارسی نو:
نشانه ی مصدری در زبان پهلوی و[ پارسی میانه(ساسانی) ] غالبا «-تَن» بوده که در بسیاری از واژگان فارسی به «-دَن» تغییر یافته است. این تغییرات نیز در گیلکی کمتر دیده می شود. به مثال ها و مصدر های مشترک در زبان گیلکی و فارسی اشاره میکنیم:
جنگستن : جنگیدن
پرستَن : پریدن
خوتن: خوابیدن(البته از فعل خفتن غافل نشدم)
زاستن : زاییدن
کوتن : کوبیدن
ترکستن : ترکیدن
رمستن : رمیدن
تاوستن : تابیدن
فهمستن : فهمیدن
و...
نتیجه گیری و سخن پایانی با خواننده ی گرامی:
گویش مجموعه ای جدا از زبان نیست و از دل زبان بیرون می آید.اگر گیلکی گویشی از فارسی باشد و از دل فارسی بیرون آمده باشد چگونه ممکن است که ساخت های کهن تر را که در فارسی از بین رفته است حفظ کرده باشد. ساختهایی که در زبان فارسی ناپدید و تغییر یافته.آیا چنین امکانی وجود دارد؟
آیا کسانی که به نگارش کتب درسی پرداحته اند و یا کسانی که در فرهنگستان زبان فارسی مشغول اند و با چنان اطمینانی گیلکی را گویشی از فارسی خوانده اند ، آیا اصلا از گیلکی علم و شناختی دارند؟ تنها با داشتن مدارک دانشگاهی نمیتوان در باره ی چیزی که شناختی از آن ندارند داوری کنند. گیلکی دارای هویتی ایرانی ولی جدا از فارسی است و وابسته به آن نیست.بهتر است هویت آن را با عدم شناخت و آگاهی مستور نسازند.
دوستان و ادیبان بهتر است به مطالعه ی گیلکی پرداخته و سپس گیلکی را گویشی از فارسی بخوانند. بهتر است که با ارائه تعریف درست از لهجه و گویش به تدوین کتب درسی اقدام کنند.
«گیلکی زبانی است مستقل از فارسی وهمریشه با آن ،از زبان های ایرانی که دارای هویتی جدا ، کهن تر و اصیل تر است و به هیچ وجه گویشی از فارسی نیست»
هویت زبان گیلکی را پاس بداریم...
علی رضاپور/فرهنگستان زبان گیلکی
آیا گیلکی زبان است یا گویش و یا لهجه؟
متاسفانه در همگی کتب درسی دوره های دبیرستان و دانشگاهی از گیلکی به عنوان یک گویش از زبان فارسی یاد میکنند. در حالی که شاید معنا و تعریفی درستی از گویش و زبان و لهجه ارائه نمیدهند و این مورد برای همه جای سوال است. آیا واقعا طبق تعاریف غلط ارائه شده گیلکی یک گویش است؟؟؟
- در پاسخ میگوییم نه!!
چرا که گویش جدا از زبان نیست در حالی که در زبان فارسی و گیلکی جدایی ها و تفاوت های زیادی میبینیم. شاید وقتی یک گیلک، گیلکی حرف میزند یک غیر گیلک بسیاری از حرف هایش را میفهمد ولی این دلیل بر گویش بودن گیلکی نیست. اگر بخواهیم از دید زبانشناسی بررسی کنیم فارسی کنونی که بیشتر آن را پارسی نو می دانند که از پارسی دری مشتق شده است. ولی ما همان پارسی دری را ملاک قرار میدهیم. از دید زبانشناسی زبان گیلکی و فارسی هر دو از زبان رایج زمان کهن تر خود اشتقاق شده اند که بسیاری هردو را به زبان پهلوی بر میگردانند گرچه این مورد هم جای تردید است زیرا در زبان گیلکی واژه ها ، افعال و قواعدی هنوز پا برجاست که به پارسی باستان بر می گردد ، همچون:
برای آگاهی یافتن از دوره های زبان پارسی اینجا را مطالعه کنید.
- فعل بوگوتن «گیلکی» = گَووبَتا Gaubata«پارسی باستان» = گفتن«فارسی دری» که با جا به جایی (گو) و (بو) در فعل گیلکی به فعل پارسی باستان آن میرسیم : گوبوتَ : گَووبَتا
می بینیم که فعل گیلکی گفتن به پارسی باستان چقدر نزدیک است.
به مثال های دیگری نیز میپردازیم:
- hata , herê «گیلـ»: اینجا ............hadha«استـ»:اینجا
vâsh«گیلکی»و«اوستایی»: علف
azem«تالشی»و«اوستایی»: من
vaj«تالشی»و«گیلکی»:کلمه،واژه............vatch«سنسـکریت»
shi«گیلکی»وez«تالشی»:مالِ او.............us«اوستایی: از هم خانواده ها و هم دوره های زبان پارسی باستان»
kinne«تالشی»و ، زِنَیzenay«گیلکی»:دختر..............ghene«اوستایی»:یک زن
kija , kaussi , kor «گیلکی»:دختر...........kissorim«سنسـکریت:زبان مشترک هندوآریایی ها»
nirzh ; nerzh«گیلکی»: قیمت.............arzh«سنسـکریت»
hasa«گیلکی»: الان، اکنون...............adhas«اوستایی»و«پهلوی»
das«گیلکی»:داس..............das«اوستایی»
ahme , hanim«گیلکی»: ما میاییم.................ahmaim«اوستایی»
purd , potd«گیلکی»: پل....................pareta«اوستایی»
beyn , bein«گیلکی»: ببین...............vaena«اوستایی»وvaina«پارسی باستان»وwen«پهلوی»
puΘer«گیلکی»: پسر...............puΘra«اوستایی»وpuca«پارسی باستان»و puhr«پهلوی»
بنا بر این با توجه به تشابهات گیلکی با زبان ها کهن تر از فارسی دری چگونه می توان گیلکی را گویشی از فاری خواند در حالی که بسیاری از این واژه ها در فارسی یافت نمیشود. ولی اگر ما پارسی باستان و وجود ملموس آن در زبان گیلکی را هم نادیده بگیریم و هردو زبان را به پارسی پهلوی برگردانیمباز هم نمی توان گیلکی را گویشی از زبان فارسی دانست چرا که در آن صورت هم گیلکی و هم فارسی گویشی از پارسی پهلوی شمرده می شوند و با توجه به فراموشی و نبود زبان مادر(پهلوی) هر دو در جایگاه خود یک زبان جدا از هم شمرده میشوند و علت برخی تشابهات و همانندی ها در هم ریشه بودن دو زبان است. که البته شباهت گیلکی به پهلوی از فارسی به پهلوی بیشتر است هم در قواعد و هم در واژه ها. برای مثال به یک جمله کوتاه اکتفاه میکنیم:
فارسی دری: کجا هستی
پارسی میانه(پهلوی): کو ایستی « ku isti»
گیلکی: کو ایسی« ko isay»
در ادامه نیز به برخی اثبات های دیگر و تفاوت در صرف افعال و دستور زبان گیلکی و فارسی می پردازیم
موضوع را در ادامه نیز دنبال کنید
.
.
.
آمار مطالب
آمار کاربران
آمار بازديد